Phần phụ tinh hoàn là gì?

Ở các bé trai, bên cạnh tinh hoàn còn có những cấu trúc nhỏ gọi là phần phụ tinh hoàn, là những di tích bình thường còn sót lại trong quá trình hình thành cơ quan sinh dục từ lúc còn trong bụng mẹ. Phần phụ này rất nhỏ (khoảng vài milimét), nằm ở cực trên của tinh hoàn.

Bình thường, các phần phụ này không gây ra vấn đề gì. Tuy nhiên, do phần phụ gắn với tinh hoàn bằng một cuống nhỏ và mỏng, đôi khi phần phụ này có thể bị xoắn lại quanh cuống, gây đau cấp tính ở vùng bìu. Tình trạng này được gọi là xoắn phần phụ tinh hoàn.

Xoắn phần phụ tinh hoàn có thường gặp không?

Xoắn phần phụ tinh hoàn là nguyên nhân thường gặp nhất gây đau bìu cấp tính ở các bé trai từ 7 đến 12 tuổi, nhất là vào độ tuổi chuẩn bị dậy thì. Bệnh ít gặp hơn ở trẻ sơ sinh và người trưởng thành.

Mặc dù không nguy hiểm như xoắn tinh hoàn thực sự, xoắn phần phụ tinh hoàn lại là bệnh lý rất phổ biến ở trẻ nhỏ. Khoảng một nửa số trẻ đến bệnh viện khám vì đau bìu cấp được chẩn đoán là xoắn phần phụ tinh hoàn.

Nguyên nhân gây bệnh

Hiện tại, nguyên nhân trực tiếp của việc xoắn phần phụ tinh hoàn chưa hoàn toàn rõ ràng. Một số giả thuyết cho rằng chấn thương nhẹ ở vùng bìu (ví dụ như té ngã hoặc vận động mạnh), hoặc co thắt mạch máu vào mùa lạnh khiến phần phụ dễ bị xoắn hơn. Tuy nhiên, đa số trường hợp xảy ra mà không có bất kỳ nguyên nhân rõ ràng nào.

Dấu hiệu nhận biết bệnh

Khi phần phụ tinh hoàn bị xoắn, trẻ sẽ xuất hiện một số triệu chứng rõ rệt như:

• Đau và sưng vùng bìu cấp tính: thường đau một bên bìu, mức độ đau từ vừa đến dữ dội. Khác với xoắn tinh hoàn (đau đột ngột rất dữ dội), đau trong xoắn phần phụ tinh hoàn thường tăng dần trong vài giờ đầu.
• Không có sốt hoặc rất ít khi sốt nhẹ, không kèm buồn nôn hay nôn ói. Điều này giúp phân biệt với một số bệnh lý khác như viêm mào tinh hoàn hay xoắn tinh hoàn.
• Thường đau rõ ở phần trên của tinh hoàn. Có thể trẻ chỉ vào một điểm đau rõ ràng, thay vì đau toàn bộ tinh hoàn.
• Một số ít trường hợp có thể xuất hiện một đốm nhỏ màu xanh tím ngay trên da bìu, gọi là dấu hiệu “chấm xanh”, do phần phụ tinh hoàn bị xoắn và hoại tử. Đây là dấu hiệu khá đặc trưng cho bệnh này, tuy nhiên chỉ gặp khoảng 20% các trường hợp.

Khi nào nên đưa trẻ đi khám ngay?

Đau bìu cấp là triệu chứng rất quan trọng và bố mẹ không nên xem nhẹ. Khi trẻ than đau bìu cấp tính, dù nhẹ hay nặng, bố mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ càng sớm càng tốt. Mục đích là để bác sĩ loại trừ xoắn tinh hoàn, một bệnh nguy hiểm hơn nhiều, cần được can thiệp phẫu thuật ngay lập tức.

Bác sĩ sẽ làm gì để chẩn đoán bệnh?

Khi đến khám, bác sĩ sẽ:

• Thăm khám cẩn thận vùng bìu, kiểm tra xem tinh hoàn có bị thay đổi vị trí hay không, và đánh giá điểm đau.
• Có thể cho trẻ làm thêm một xét nghiệm đơn giản như siêu âm Doppler vùng bìu để xác định rõ nguyên nhân.

Siêu âm tinh hoàn là phương pháp quan trọng nhất giúp chẩn đoán chính xác bệnh lý này. Khi bị xoắn phần phụ tinh hoàn, siêu âm sẽ thấy một khối nhỏ, không có máu nuôi ở cực trên tinh hoàn, còn tinh hoàn thì hoàn toàn bình thường.

Bác sĩ cũng có thể yêu cầu xét nghiệm nước tiểu, xét nghiệm máu để loại trừ những bệnh lý viêm nhiễm khác.

Chẩn đoán phân biệt

Điều quan trọng nhất khi đau bìu cấp là phân biệt xoắn phần phụ tinh hoàn với xoắn tinh hoàn thực sự:

• Xoắn tinh hoàn là tình trạng khẩn cấp, cần được phẫu thuật cấp cứu trong vòng 6 giờ để bảo tồn tinh hoàn. Trẻ đau rất đột ngột, đau dữ dội, có thể nôn ói, tinh hoàn nằm bất thường.
• Viêm mào tinh hoàn thường gây sốt, đau âm ỉ nhiều ngày và có thể kèm theo tiểu buốt, tiểu đau.

Bác sĩ sẽ sử dụng các dấu hiệu này và kết quả siêu âm để phân biệt các tình trạng bệnh.

Xem thêm: Bệnh lý tinh hoàn ẩn ở trẻ em.

Điều trị bệnh như thế nào?

1. Điều trị phẫu thuật: Khi nào trẻ cần phẫu thuật?

Phẫu thuật cần thiết trong những trường hợp như:

• Đau không giảm sau 2-3 ngày điều trị tích cực.
• Không thể loại trừ rõ ràng xoắn tinh hoàn.
• Tình trạng viêm sưng bìu nghiêm trọng, kéo dài, không đáp ứng thuốc.

Mục tiêu quan trọng nhất khi phẫu thuật là xác định chính xác xem có xoắn tinh hoàn hay không. Khi xác định chỉ phần phụ tinh hoàn bị xoắn, bác sĩ sẽ cắt bỏ phần phụ tinh hoàn bị hoại tử. Đây là một thủ thuật đơn giản, thời gian thực hiện nhanh, và trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn sau vài ngày.

2. Điều trị không phẫu thuật (bảo tồn)

Một số các trường hợp xoắn phần phụ tinh hoàn có thể được điều trị mà không cần phẫu thuật:

• Thuốc giảm đau như paracetamol hoặc ibuprofen giúp giảm đau, giảm viêm.
• Nghỉ ngơi, hạn chế vận động mạnh.
• Nâng đỡ bìu, mặc đồ lót vừa vặn giúp giảm căng thẳng vùng bìu và giảm đau.
• Chườm lạnh vùng bìu trong 1-2 ngày đầu để giảm đau và sưng.

Với điều trị này, trẻ thường hết đau sau vài ngày. Tuy nhiên phần phụ tinh hoàn bị viêm, xoắn hoại tử có thể lại gây các đợt sưng đau khác, đòi hỏi trẻ phải đến bệnh viện thăm khám và điều trị.

Tiên lượng bệnh như thế nào?

Xoắn phần phụ tinh hoàn là một bệnh lý lành tính, không gây ảnh hưởng lâu dài đến chức năng tinh hoàn và khả năng sinh sản sau này của trẻ.

Rất hiếm khi có biến chứng xảy ra. Tuy nhiên, nếu bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm với xoắn tinh hoàn thì hậu quả có thể rất nặng nề, thậm chí gây mất tinh hoàn. Vì vậy, điều quan trọng nhất là bố mẹ đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu đau bìu cấp, giúp bác sĩ phát hiện sớm và xử trí kịp thời.

Có tái phát không?

Hầu như không có khả năng tái phát xoắn phần phụ tinh hoàn ở cùng một bên sau khi trẻ đã được điều trị. Tuy nhiên, phần phụ tinh hoàn bên còn lại vẫn có thể bị xoắn trong tương lai. Vì vậy, nếu trẻ có bất kỳ lần đau bìu cấp nào tiếp theo, bố mẹ vẫn cần đưa trẻ đi khám ngay để đảm bảo an toàn.

Kết luận

Xoắn phần phụ tinh hoàn là tình trạng khá thường gặp ở trẻ em, đặc biệt ở độ tuổi trước khi dậy thì. Mặc dù là bệnh lý không nguy hiểm và có thể tự khỏi, nhưng bố mẹ cần cảnh giác và đưa trẻ đi khám sớm khi trẻ đau bìu cấp để tránh những biến chứng đáng tiếc do nhầm lẫn với xoắn tinh hoàn.